2009 ROK GROTOWSKIEGO
Świat obchodzi Rok Grotowskiego
W 2009 r. mija 10. rocznica śmierci Jerzego Grotowskiego, 50. – objęcia kierownictwa Teatru 13 Rzędów w Opolu (późniejszego Teatru Laboratorium we Wrocławiu) przez Ludwika Flaszena i Jerzego Grotowskiego. W tym roku wypada też 25-lecie samorozwiązania Teatru Laboratorium. Z tej okazji UNESCO ogłosiło rok 2009 rokiem Jerzego Grotowskiego.
Program Roku Grotowskiego 2009 obejmuje wiele wydarzeń artystycznych i naukowych takich jak: konferencje, festiwale, wystawy i instalacje, seminaria i spotkania, które odbędą się we Wrocławiu, Krakowie, Warszawie oraz za granicą: w Stanach Zjednoczonych, Danii, Niemczech, Czechach, Austrii, Wielkiej Brytanii, Francji, Włoszech i na Kubie.
W ramach Roku Grotowskiego odbędą się także dwa festiwale: od 31 marca do 5 kwietnia 2009, Premio Europa per il Teatro, uroczystość wręczenia Europejskiej Nagrody Teatralnej Krystianowi Lupie. Wśród laureatów tego wyróżnienia znajdują się m.in.: Ariane Mnouchkine, Peter Brook, Harold Pinter, Robert Wilson i Pina Bausch. Gala Europejskiej Nagrody Teatralnej – wpisana w program Roku Grotowskiego 2009 – po raz pierwszy odbędzie się w Polsce.
Natomiast od 14 do 30 czerwca 2009 odbędzie się drugi festiwal – Międzynarodowy Festiwal Teatralny Świat Miejscem Prawdy. Festiwal nawiązuje w swej nazwie do jednego z wystąpień Grotowskiego i stanowi okazję do spotkania z twórczością reżyserów, którzy podczas swych artystycznych wędrówek przekształcali różne obszary teatru XX w., nierzadko poszerzając granice tej sztuki.
SZCZEGÓŁOWY PROGRAM OBCHODÓW ROKU GROTOWSKIEGO
na stronie http://rokgrotowskiego.com.pl
więcej:
http://www.grotowski-institute.art.pl/
„(…) nie tylko zniesiono rampę sceniczną, nie tylko aktorzy zwracają się wprost do widzów, spacerując pomiędzy nimi i wraz z nimi siadając (…),ale w ogóle zniesiono wszelki podział na scenę i widownię (…). Unicestwieniu ulega widowisko. Brak mianowicie jednolitego skupienia przestrzennego akcji, której teren nieustannie się przemieszcza; przy tym widzowie oglądają nie tylko aktorów, ale i siebie samych nawzajem.
Znika ów element najbardziej widowiskowy, jakim jest dekoracja. Elementy dekoracyjne, jeśli są, pełnią jednocześnie funkcje rekwizytów narzędzi do grania.
Tak pomyślany teatr jest nie tyle widowiskiem (…), ile czymś, w czym się uczestniczy. Jest rodzajem obrzędu czy ceremoniału (…). Ceremoniał teatralny jest rodzajem prowokacji, mającej na celu uderzenie wyobraźnię zbiorową (…). Stąd operowanie przeciwieństwami, przewrotna zabawa świętościami, nieustanny korowód wartości
i konwencji, ton bluźnierstwa. W wyniku owych zmagań (…)
powstaje coś, co można by nazwać zbiorowym autoportretem uczestników, autoportretem gatunku ludzkiego” –
pisał Ludwik Flaszen (krytyk literacki i teatralny).
Jerzy Grotowski
1933 – 1999
____________________________________________________
Gdyby żył, kończyłby 11 sierpnia 70 lat. Guru współczesnego teatru, studia reżyserskie kończył w latach 50. w Moskwie.
Jego metoda pracy z aktorem bazująca na uruchomieniu
energii ukrytej w ciele i najgłębszych pokładach psychiki zrewolucjonizowała współczesny teatr.
Jako reżyser debiutował w 1957 r. w Starym Teatrze w Krakowie „Krzesłami” Ionesco, ale klasyczna scena go nie satysfakcjonowała. W Opolu założył własny teatr, który po przeprowadzce do Wrocławia zasłynął w świecie jako teatr Laboratorium. Grotowski zrealizował w nim w 1968 roku autorski spektakl „Apocalypsis cum figuris”, jedno z najważniejszych przedstawień XX wieku. Konstanty Puzyna nazwał je „marzeniem o tajemnej logice świata, której szukamy od stuleci”. Ucieczka od literatury wiodła Grotowskiego w stronę doświadczeń parateatralnych i obrzędowych. Na przełomie lat 60. i 70. porzucił realizację przedstawień na rzecz „teatru uczestnictwa”, w którym nie istnieje podział na widzów i aktorów ani tradycyjna przestrzeń teatralna. W stanie wojennym opuszcza Polskę, zostaje profesorem na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku, by w 1985 roku osiąść we włoskiej Pontederze, gdzie zakłada Centro di Lavoro di Jerzy Grotowski kontynuujące badania nad archaicznymi technikami dramatycznymi i rytuałami. Grotowski w swoich poszukiwaniach transcendencji szukał inspiracji w naukach Gurdzijewa wywiedzionych z tajemnej wiedzy sufich, mistyków islamskich.
Jego działania zawsze otaczał nimb tajemnicy i magii. Zmarł w swoim domu w Pontederze 14 stycznia 1999 r. Swoje prochy kazał rozrzucić nad Indiami.
Ważniejsze wyróżnienia i nagrody:
- 1971 – mianowany profesorem zwyczajnym Ecole Superieure d’Art Dramatiąue w Marsylii
- 1972 – Nagroda Państwowa I stopnia w zakresie sztuki za „działalność twórczą w Teatrze Laboratorium na polu inscenizacji i badań nad sztuką aktorską”; Dyplom Zasługi przyznawany przez Muzeum Narodowe USA „za wybitny wkład w rozwój teatru światowego”
- 1973 – utworzenie Amerykańskiego Instytutu badań i Studiów nad Dziełem Jerzego Grotowskiego, którego główne zadanie polegało na „upowszechnianiu w USA artystycznych odkryć i idei Grotowskiego”; doktorat honoris causa Uniwersytetu w Pittsburgu
- 1975 – laureat Nagrody Miasta Wrocławia za „działalność twórczą w dziedzinie teatru”
- 1985 – doktorat honoris causa Uniwersytetu w Chicago
- 1991 – doktorat honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego
- 1997 – mianowany profesorem College de France
Nazwa „Teatr Laboratorium” odnosi się nie tylko do instytucji kierowanej przez Jerzego Grotowskiego, ale do całego tzw. teatralnego okresu jego twórczości, skupiającego się na realizacji przedstawień teatralnych (1959–1969), a także – do okresu kultury czynnej i Teatru Źródeł (lata siedemdziesiąte i początek lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku.
Prace Teatru Laboratorium, w którym Grotowskiego pełnił funkcję dyrektora i kierownika artystycznego, a Flaszen – kierownika literackiego, skupiały się na wielkich tekstach klasycznych (zarówno polskich pisarzy romantycznych: Mickiewicza, Słowackiego i Wyspiańskiego, jak i Marlowe’a i Calderona), pełniących w świadomości zbiorowej rolę bliską mitycznym tekstom kultury. Grotowski stosował w nim proponowaną przez siebie metodę „teatru ubogiego”, czyli teatru, który można tworzyć bez udziału innych dyscyplin, ograniczyć się tylko do relacji widz – aktor, a zrezygnować ze wszelkich ozdobników (dekoracje, muzyka). Grotowski pojmował teatr jako miejsce poszukiwania przez człowieka najgłębszej prawdy o jednostkowej i gatunkowej kondycji. Teatr był dla niego wehikułem mającym przenosić aktorów ku rzeczywistości ponadpotocznej. W tym ujęciu rola służyła aktorowi jako skalpel umożliwiający dotarcie do głębszych warstw osobowości, widzowie tymczasem stawali się świadkami tego zabiegu.
Idee Grotowskiego i jego podejście do pracy z aktorem odbiły się szerokim echem na całym świecie, a spektakle Akropolis, Książę Niezłomny i Apocalypsis święciły triumfy m.in. we Francji, Holandii, Iranie, Jugosławii, Libanie, Meksyku, Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i we Włoszech.
W 1970 roku Grotowski ogłosił swoją decyzję o rozstaniu z teatrem i zaprzestaniu realizacji kolejnych spektakli. Uznał, iż pojęcia takie jak „przedstawienie”, „teatr” czy „widz” są dlań martwe i poświęcił się poszukiwaniom w ramach tzw. kultury czynnej. Wraz z Instytutem Aktora – Teatrem Laboratorium (taką nazwę przyjęła instytucja w 1970 roku) przesuwał granice teatru projektami parateatralnymi, którymi kierowali głównie jego współpracownicy. Były to m.in.: Special Project Cieślaka (1973), Medytacje na głos Flaszena (1974), Przedsięwzięcie Góra (1977) i Czuwania Jacka Zmysłowskiego (1978) .
Bezprecedensowym wydarzeniem w historii Teatru Laboratorium był Uniwersytet Poszukiwań Teatru Narodów, zrealizowany latem 1975 roku we Wrocławiu i jego okolicach w ramach Sezonu Teatru Narodów. W jego ramach odbyły się prowadzone przez Grotowskiego publiczne rozmowy z twórcami takimi jak: Eugenio Barba, Jean-Louis Barrault, Peter Brook, Joseph Chaikin, a także projekcje filmowe, pokazy warsztatowe i konsultacje. Najistotniejszym elementem tego przedsięwzięcia były jednak staże parateatralne o charakterze praktycznym. Pod koniec lat 70. i na początku 80. Grotowski badał techniki rytualne wywodzące się z różnych tradycji źródłowych. W ramach prowadzonego przez siebie projektu „Teatr Źródeł” (1976–1982), realizowanego międzynarodową grupą współpracowników i uczestników, pragnął zgłębiać działania, które – jak mówił – „przywracają nas źródłom życia, bezpośredniej, pierwszej jakby percepcji, organicznemu, źródłowemu doznawaniu życia, istnienia, obecności”. Dzięki temu podejściu stał się jednym z prekursorów rozpoznających punkty przecięcia teatru i antropologii.