2019 Rokiem Stanisława Moniuszki
Uwięziony w Halce
Uznano go mimo jego woli za wieszcza, ale nie doceniano jego muzyki (…)
DOROTA SZWARCMAN, „Polityka” 2019, nr 1, s.96-98
(fragmenty)
W maju 2019 r. przypada 200. rocznica urodzin Stanisława Moniuszki, jednego z najbardziej polskich kompozytorów. […] Przyznają się do niego również Białorusini, a na upartego mogliby też Węgrzy i Ormianie, bo właśnie z węgiersko-ormiańskiej rodziny wywodziła się jego matka. Bez wątpienia jednak Moniuszkowie czuli się Polakami.
Dworek w Ubielu koło Mińska, gdzie urodził się Stanisław, od dawna nie istnieje. Są za to ruiny pobliskiego pałacu w Śmiłowiczach, który przez pewien czas należał do rodziny Moniuszków i stał się ponoć inspiracją do „Strasznego dworu” – tam właśnie na wieży był kurant, który trafił z czasem do słynnej arii Stefana. W samym Mińsku młody Stanisław spędził 20 lat. Pierwsze muzyczne kroki stawiał pod okiem matki; gdy miał 8 lat, rodzina przeniosła się do Warszawy, by dać mu właściwe wykształcenie, ale na dłuższy pobyt nie wystarczyło pieniędzy i trzeba było wrócić do Mińska. Na domu, gdzie mieszkali, jest dziś tablica z informacją, a dwa lata temu przed ratuszem odsłonięto pomnik Moniuszki siedzącego na ławce ze swym późniejszym współpracownikiem Wincentym Duninem-Marcinkiewiczem, poetą wywodzącym się z białoruskiej drobnej szlachty. Libretta kilku ich wspólnych dzieł scenicznych – operetek „Żółta szlafmyca”, „Woda cudowna”, „Walka muzyków” i „Pobór rekruta” – są po polsku. Ale kolejna, „Sielanka”, wystawiona w mińskim teatrze w 1852 r., zawierała także białoruskie przysłowia i tańce.
Wilno też może się przyznawać do Moniuszki. Przyjechał tu po trzyletnich studiach
w Berlinie u Carla Friedricha Rungenhagena (gdzie zdobył solidne podstawy warsztatowe), tu się ożenił i mieszkał kolejnych 17 lat. Komponował, dyrygował, grał na organach.
Tu właśnie, w 1848r., odbyło się pierwsze koncertowe wykonanie „Halki”, a sześć lat później – sceniczne. Moniuszko napisał dwie kantaty nawiązujące do litewskich mitów (opracowanych przez Józefa Ignacego Kraszewskiego) – „Milda” i „Nijoła”.
Wieczny prowincjusz
Był dobrym muzykiem, ale skromnym człowiekiem, nie zrobił więc szybko kariery.
Za pierwszym przyjazdem do Warszawy (nie licząc wspomnianego pobytu w dzieciństwie) w 1846 r. przedstawił operetkę „Loteria”, bez powodzenia. Pobyt jednak okazał się owocny dzięki kontaktowi z Włodzimierzem Wolskim, późniejszym librecistą „Halki”. Opera powstała szybko, a kompozytor zaczął czynić starania o wystawienie jej w Warszawie. Nie udało się. Dopiero w 1858 r., po rozszerzeniu dzieła […] nastąpiła wreszcie premiera warszawska i wielki sukces, w którego konsekwencji Moniuszko przeprowadził się tam z rodziną i objął stanowisko dyrektora (dyrygenta) opery polskiej. Wspierała go słynna muza Norwida Maria Kalergis; to dzięki niej odbyła się owa premiera, ona też wsparła później jego wizytę w Paryżu, gdzie jednak furory nie zrobił (…)
Nowator, który nie szukał poklasku
DOROTA KOZIŃSKA, „ Tygodnik Powszechny” 1/2019, s.11
(fragment)
…Moniuszko, (…)skomponował w sumie ponad 20 oper, komedii, sielanek, operetek i baletów – z których polskie teatry wystawiają na okrągło „Halkę” i „Straszny dwór”, z rzadka sięgając po „Flisa”, „Parię” i „Verbum nobile”, a zaniedbując na przykład „Hrabinę”, pierwszą dojrzałą operę komiczną kompozytora (…).
Jest twórcą dzieł religijnych, które – poza „Litaniami ostrobramskimi ” – wciąż czekają na odkrycie (…)
Napisał też dwie kantaty mitologiczne do tekstów Kraszewskiego „Milda” i „Nijoła.
Do lansowanego przez popularyzatorów portretu prowincjonalnego poczciwiny nie bardzo też pasują zachowane fragmenty muzyki teatralnej Moniuszki m.in. do „Fedry” Racine`a, „Hamleta” i „Kupca weneckiego” Szekspira, „Zbójców” Schillera i „Lilii Wenedy” Słowackiego.
Był człowiekiem cichym i skromnym . Swoją twórczość nazywał „muzyką domową” i powtarzał, że „jeśli ma jaką wartość, to przyjdzie i na nią czas właściwy”(…)
więcej: https://moniuszko200.pl/pl/
D. Masłowska – Pary niedobranie
Magdalena Środa – Magdaleny Środy współczesne wariacje na temat Halki